Waar komen we vandaan
De oudste vermelding van ‘Scone Jhan’ vinden wij terug in de 14de eeuw in Mechelen. Schoonjans zou er een zijtak zijn van een nog ouder geslacht, genaamd van den Steene. Godefroid van den Steene is geboren rond 1294 en was Schepenen van Mechelen. Hij droeg drie torentjes in zijn wapen. In Gent komen wij een aantal naamgenoten tegen in de 15de eeuw, en vanaf de 16de eeuw vooral in de streek van Aalst, Ninove, Ternat en Brussel.
Sporadisch komt onze familienaam in de 15de eeuw ook voor in Nederland, begrijpelijk want in de Bourgondische periode en onder Karel de vijfde bestond de provincie Brabant uit de huidige Nederlandse provincie Brabant en de huidige Belgische provincies Antwerpen en Brabant.
‘Scone Jhan’ wordt in de late middeleeuwen meermaals in verband gebracht met bestuurlijke functies. Eén van hen bezat aan de stadsgrens van Mechelen in Sint-Kathelijne-Waver een waterburcht en werd hij, alhoewel niet van adel, met de titel Ridder aangesproken. Zijn wapen is gekend omdat het in de Schoonjans-kapel in de Mechelse Sint-Romboutskathedraal is aangebracht en ook in de archieven wordt beschreven. De vroege vermelding van ‘Scone Jhan’ buiten Mechelen heeft vooral te maken met het ambt van Baljuw. Een ambt dat beperkt was in tijd en bijgevolg voor een regelmatige overplaatsing van stad naar stad zorgde. Waar uiteindelijk de familienaam uit Mechelen verdween, dook hij in andere plaatsen op en zorgde er voor een talrijk nageslacht.
Het verdwenen Borgerstein-kasteel van Jan Schoonjans te Sint-Kathelijne Waver
Zijn alle Schoonjans(en) aan elkaar verwant?
Dankzij recent opzoekwerk, in combinatie met eerder verkregen informatie, mogen wij voorzichtig stellen dat de Schoonjans-stam als volgt is samen te vatten: De Oerstam in Mechelen en enkele verwanten in het huidig Belgische provincie Brabant en in Gent, het zuiden van Oost-Vlaanderen en Erpe-Mere. Enkele verwanten in Nederlands Brabant. Allen dragen in de middeleeuwen hetzelfde wapen (drie zwarte torentjes op een veld van goud), met uitzondering van een Pierre Schoonjans met een leen in Munkzwalm, drager van een wapen met drie lelies en bovenaan een geruite balk. Enkele nog moeilijk aan te sluiten naamgenoten (misschien zelfs met een tijdelijke aanwezigheid) in het middeleeuwse West-Vlaanderen: Biervliet, Brugge, Kortrijk en Ieper. En verder?
- Familiestam Okegem (de grootste familiestam)
- Familiestam Herlinckhove - Ternat (wapen: een ossenkop)
DNA-onderzoek heeft aangetoond dat de eerste twee familiestammen aan elkaar verwant zijn. Zij behoren tot de Kelten-cultuur. Ook het DNA van de stam Duisburg werd onderzocht, maar vertoont een heel ander DNA-profiel de vorige twee. Zij behoren tot de Viking-cultuur - Familiestam Duisburg (met veel nakomelingen in Brussel-hoofdstad, vermoedelijk ook de meeste naamgenoten in Leuven en Heverlee)
- Familiestam Zoutleeuw - Doornik (hun wapen en het DNA-profiel zijn onbekend) Ze zijn mogelijk verwant aan Duisburg of Mechelen.
Stilaan komt onze doelstelling, alle naamgenoten verenigen in één of twee stambomen in zicht. Waneer en hoe de splitsing (?) in de twee familiestammen is tot stand gekomen is niet duidelijk.
Belangrijk plaatsnamen zijn:
Okegem ligt slechts op 4 km van Ninove en 11 km van Ternat. De afstand tussen Ninove en Denderwindeke bedraagt 5,3 km, tussen Ninove en Denderhoutem is 4,9 km, tussen Okegem en Liedekerke is dit 3,3 km. Gezien de regionale nabijheid is het hoogstwaarschijnlijk dat zij allen verwant zijn, maar onmogelijk te bewijzen zonder documenten van de veertiende tot zestiende eeuw. Veel middeleeuwse akten geven informatie over een geschil, een rente op een leen of de aan- of verkoop van een eigendom, maar zelden iets over afstamming. Wat betreft Mechelen, zij zijn allen uitgeweken of uitgestorven: tussen 1555 en 1640 is er geen enkele Schoonjans te bespeuren in Mechelen zelf. Er bestaat slechts wat schaarse info over Schoonjans in andere steden zoals Gent (begin vijftiende eeuw) en Ieper, enz... Maar van de 4595 Schoonjans in zoekbaar formaat op arch.be zijn > 95 % verwant aan de Okegem, Ninove en Duisburg takken, de rest waarschijnlijk ook, er zijn bijzonder weinig individuen die wij niet hebben kunnen situeren en dan betreft het hoofdzakelijk steden waar de rijksarchieven (voorlopig) op internet nagenoeg onvolledig zijn (bv. De tienjaarlijkse index van Gent is volledig tot 1910, maar de individuele akten ontbreken nog steeds voor de periode 1901-1905).
De stelling is dan ook dat de meeste latere Schoonjansen "gewone mensen" waren met weinig mobiliteit, in grootste meerderheid in Vlaams Brabant en Oost-Vlaanderen, waarschijnlijk allen verwant zijn.
Van de 13de tot 15de eeuw was er een rijkere tak die bestuursfuncties uitvoerde, en dusdanig mobieler was doorheen Vlaanderen. Zij woonden dan in andere steden omwille van hun functie. (De functie van baljuw of communiemeester – dit is de middeleeuwse vorm van burgemeester – was meestal voor een beperkte periode van 6 maand beschikbaar. Een baljuw moet van een andere stad of streek afkomstig zijn om belangenvermenging te vermijden). Deze naamgenoten schijnen uitgestorven te zijn behalve misschien een die de voorouder zou kunnen zijn van de eerder genoemde Petrus Schoonjans (de Pierre waarvan hoger sprake is?), vader van Ogier, in de eerste helft van de vijftiende eeuw en mogelijks de voorouder van alle huidige bestaande Schoonjansen uit de familiestam Okegem, Herlinckhove > Ternat.
De genealogie van de naamgenoten in de huidige gewesten Brussel, Vlaanderen en Wallonië gaan bijna allemaal terug tot de eerder vermelde stammen. Idem het verwantschap van de naamgenoten in Nederland (enkele gekend, andere nog niet 100% duidelijk), Frankrijk, de VS en Canada dat over het algemeen vrij goed te reconstrueren is. Wat Duitsland (vooral Pruisen) betreft is er een vermoeden, maar ontbreken nog belangrijke schakels om verwantschap te bewijzen.
(Deze tekst verscheen eerder in het tijdschrift Scone Jhan nr. 90)